بررسی آسیب ها و ضعف های آزمون نیمه متمرکز دکتری تخصصی در دو سال گذشته

کنکور واژه ای آشنا در کشور ماست که بزرگ و کوچک آن را می فهمند و می شناسند. هر ایرانی که عزم ادامه تحصیل کند باید هر چند سال یکبار  رو در روی کنکور بایستد ، با آن گلاویز شود و اگر از عهده اش برآمد چند سالی آسوده باشد تا نوبت به کنکور دیگر برسد.

کنکور نیمه متمرکز دکتری سراسری عضو جدید این خانواده است و امسال دومین سالی است که نخبگان و تحصیل کردگان کشور را با خود درگیر کرده است. این کنکور نیز مانند هر پدیده نوظهور دیگری دارای مشکلات متعدداست که در متن حاضر برخی از مهمترین آنها را بررسی می کنیم.

عمده اشکالات آزمون سراسری دکتری به شرح زیر است:

1-      تخصصی نبودن آزمون کتبی دکتری:

 متأسفانه سال گذشته سازمان سنجش آموزش کشور با دستپاچگی و ورود ناگهانی به مسئله آزمون دکتری و عدم توانایی در تدوین سوالات تخصصی، آزمون را با استفاده از دروسی عمومی در سطح ریاضی و فیزیک پایه و امثال آن برگزار کرد. این موضوع گرچه در آزمون امسال تا حد زیادی مرتفع شده بود اما در بسیاری رشته ها تا حدی وجود داشت. برای مثال می توان به رشته مدیریت اشاره کرد که اعتراض به حق داوطلبان مدیریت رسانه به نبود هیچ یک از دروس تخصصی دوره کارشناسی ارشد این رشته در آزمون دکتری نشانه ای کوچک از آن بود.

این امر که موجب جاماندن بسیاری نخبگان کشور از صحنه رقابت تخصصی می گردد دارای مشکلات زیر نیز می باشد:

–          عدم توجه مصاحبه گران به نتایج آزمون: بسیاری رتبه های تک رقمی آزمون سال گذشته که با مشقت تمام دروس اعلامی سازمان سنجش را مطالعه و به نحو احسن پاسخ داده بودند از طرف دانشگاه ها رد شدند و تلاش های آنها به هدر رفت. این در حالی است که آنها در تعیین مواد درسی امتحانی خود نقشی نداشتند. بدیهی است ذکر این موضوع به معنای ظلم به داوطلبان از سوی دانشگاه ها نیست بلکه منظور توجه به یک سال عمر گرانبهای این داوطلبان است که با استرس فراوان و بی نتیجه سپری شد.

–          نیاز به مطالعه مجزا برای آزمون و مصاحبه: با این که آزمون کتبی غیر تخصصی برگزار می گردد مصاحبه های دکتری معمولا حول موارد تخصصی و مرتبط درسی است. نتیجه منطقی این شرایط این است که داوطلبان می بایست یکبار خود را برای آزمون کتبی دکتری آماده نمایند و در صورت مجاز به انتخاب رشته شدن به صورت فشرده شروع به مطالعه دروس دیگری کنند. با تخصصی کردن آزمون لزوم مطالعه دروس بی ربط به رشته تحصیلی از بین خواهد رفت.

–          لزوم درصد بالای تأثیر مصاحبه: سال گذشته نتیجه نهایی گزینش داوطلبان به صورت صد در صد به نتیجه مصاحبه مربوط بود. امسال نیز تأثیر بیش از 66 درصدی مصاحبه، داوطلبان را دچار اضطراب و نگرانی کرده است. اما متأسفانه غیر تخصصی بودن آزمون کتبی این درصد بالای تأثیر را منطقی جلوه می دهد و عدم حضور دروس تخصصی در آن راه دیگری فرا روی برگزار کنندگان قرار نمی دهد. با تخصصی برگزار کردن آزمون می توان به درصدی معقول برای هر یک از بخش های آزمون دکتری دست یافت.

2-     زمان نامناسب برگزاری آزمون

هنگامی که سازمان سنجش آموزش کشور کار برگزاری آزمون دکتری را شروع کرد با نگاهی به تقویم آزمون های خود جایی خالی برای آزمون دست و پا نمود تا حجم کاری خود را به صورت مناسبی توزیع کند. سازمان سنجش با این کار بار مشکلات را از دوش خود به دوش داوطلبان منتقل کرد تا خود آسوده باشد. این در حالی است که برگزاری آزمون در فروردین ماه چه با توجه به قشر خاص شرکت کنندگان آن  و چه از منظر کلی دارای مشکلات زیر می باشد:

–          عدم اطلاع رسانی کافی در خصوص نحوه برگزاری آزمون. با توجه به تعطیلی تقریبی تمام ادارات و سازمان ها تا بعد از سیزدهم فروردین که روزنامه ها و از همه مهمتر سازمان سنجش آموزش کشور نیز از آن مستثنی نیست اطلاع رسانی دقیقی در خصوص نحوه برگزاری آزمون دکتری صورت نمی گیرد و این امر به آخرین روزهای قبل از برگزاری آزمون موکول می گردد. این موضوع به ویژه برای چنین آزمونی که در سالهای اولیه برگزاری خود است و تغییرات زیادی را تجربه میکند بسیار نامناسب است. مواردی نظیر لحاظ نمره منفی برای سوالات زبان عمومی آزمون و تغییرات مهم سوالات استعداد تحصیلی ( از 6 حالته بودن پاسخ ها به 4 حالته) از جمله تغییرات مهم در برگزاری آزمون سال جاری بود که اطلاع رسانی در خصوص آنها بسیار دیرهنگام انجام پذیرفت.

–          قشر خاص داوطلبان آزمون دکتری و شرایط سنی آنها به گونه ای است که می بایست اوقات فراغت خود در روزهای پایانی سال و روزهای آغازین سال بعد را بیشتر به خانواده اختصاص دهند و این امر در مورد داوطلبان متأهل کاملا مشهود است. با چنین شرایطی، برگزاری آزمون در فروردین ماه فشارهای روانی و قرار گرفتن در دوراهی آزمون و زندگی را برای داوطلبان این آزمون در پی خواهد داشت. این در حالی است که می توان به اندکی جابجایی و برگزاری آزمون در انتهای اردیبهشت و کمی تسریع در تصحیح پاسخنامه ها این مشکل را به گونه ای حل کرد که دانشگاه ها نیز برای مصاحبه در تنگنای زمانی قرار نگیرند. البته برگزاری آزمون در ابتدای اسفندماه نیز راه حل دیگری است که به حل این معضل کمک خواهد کرد.

3-     فرصت های بسیار محدود مصاحبه

یکی از مهمترین دلایل سازمان سنجش آموزش کشور برای ورود به بحث آزمون دکتری تخصصی همزمانی و تعدد آزمون های دکتری دانشگاه ها بود. این سازمان معتقد بود که حضور در دانشگاه های مختلف برای شرکت در آزمون دکتری غیرمتمرکز که در موارد نادری همزمان نیز بودند مشکلاتی را برای داوطلبان دکتری ایجاد کرده است و برگزاری آزمون به صورت نیمه متمرکز این مشکل را حل خواهد کرد.

اما با گذشت مدت زمانی از ثبت نام نخستین آزمون دکتری زمزمه های محدودیت تعداد دانشگاه های معرفی شده برای مصاحبه آغاز شد و در نهایت داوطلبان آزمون دکتری 1390 تنها به پنج کد رشته معرفی گردیدند و این تعداد در تکمیل ظرفیت آزمون و نیز کنکور دکتری 1391 به سه کدرشته کاهش یافت و اخیرا نیز به چهار کد رشته افزایش داده شد. در واقع سازمان سنجش با این کار شروع به پاک کردن صورت مسئله نمود. اگر به قول مسئولین سازمان داوطلبان در گذشته با مشکلاتی روبرو بودند به این علت بود که میخواستند در امتحان ورودی بیشتر دانشگاه ها شرکت کنند وگرنه داوطلبانی که سه یا چهار دانشگاه را مد نظر قرار داده بودند از همان ابتدا نیز مشکلی نداشتند! قطعا پاک کردن صورت مسئله و حذف امکان حضور در دانشگاه های مختلف تنها به حل مشکلات برگزار کنندگان کنکور منجر می گردد و خواسته داوطلبان نیست!

نکته جالب دیگر این است که سازمان سنجش در مواردی هم که نیاز به مصاحبه مجدد وجود ندارد  داوطلبان را محدود به سه انتخاب کرده است این در حالی است که با همین شرایط مقدماتی هم می توانست امکانات بیشتری را برای داوطلبان ایجاد نماید که موارد زیر از آن جمله اند:

–          امکان لحاظ نمره مصاحبه دوره روزانه برای دوره شبانه همان گرایش در همان دانشگاه. وقتی اساتید مصاحبه گر و موضوع مصاحبه برای برخی کدهای روزانه و شبانه کاملا یکسان است چرا باید هر کدام فرصتی جداگانه برای داوطلب محسوب شوند؟!

–          امکان قبولی در کد رشته هایی که تنها زمینه تخصصی آنها با یکدیگر متفاوت است و تا حد زیادی امکان ارزیابی مشترک برای دانشگاه ها وجود دارد. به این ترتیب با افزایش ظرفیت های پذیرش در کدهای خاص داوطلب احساس آرامش بیشتری می کند. نمونه زیر از این دست انتخاب هاست:

–          حذف مواردی نظیر مورد زیر که واقعا مشخص نیست به چه دلیل صورت گرفته است:

توجه کنید که این نمونه تنها یک مثال از تعداد زیادی نمونه مشابه است و منظور ما ذکر نام دانشگاه خاصی نیست.

4-     درصد بالای تأثیر مصاحبه در نتیجه نهایی

شعار دیگر سازمان سنجش آموزش کشور در زمان برعهده گرفتن برگزاری آزمون دکتری رفع تبعیض ها و بی عدالتی ها در جذب داوطلبان بود. این سازمان مدعی بود که بنابر برخی شکایات ،دانشگاه ها بین دانش آموختگان مقاطع پایین تر خود و داوطلبان دیگر تبعیض قایل می شوند و برگزاری آزمون نیمه متمرکز به رفع این گونه تبعیض ها پایان خواهد داد. با این حال با دادن اختیار تام به دانشگاه ها در پذیرش دانشجو در آزمون سال گذشته مشاهده شد که برگزاری آزمون نیمه متمرکز کمکی به رفع این معضل نیز نکرده است. طبیعی است اگر طبق ادعای این سازمان، دانشگاه ها بین دانش آموختگان خود – که بدون زحمت وارد میدان مسابقه می شدند-  با دیگر داوطلبان تفاوت قائل بودند، اکنون که شاهد تلاش آنان در رسیدن به مصاحبه دانشگاه محل تحصیل خود هستند  شرایط بهتری را برای        ایجاد خواهند کرد. این موضوع به گونه ای حاد بود که شایع شده بود رسیدن به مصاحبه دانشگاه خود رسیدن به قبولی است. این در حالی است که دانشگاه های محل تحصیل بسیاری از داوطلبان، مجری دوره های دکتری نیستند و از سوی دیگر بسیاری داوطلبان که در دوره های تحصیلی گذشته از ورود به دانشگاه های ممتاز بازمانده اند خواهان دست یابی به  این مهم هستند و قطعا درصد بالای تأثیر نمره مصاحبه در آزمون امسال نیز به حفظ این سد کمک خواهد کرد. جالب اینجاست که نمره مصاحبه در سالهای گذشته که آزمون به صورت غیرمتمرکز برگزار می گردید نیز هیچ گاه به این اندازه نبوده است (دست کم بر اساس شیوه نامه برگزاری آزمون).

از دیگر نتایج منفی تأثیر بالای مصاحبه حفظ فشار روانی بر روی داوطلبان تا لحظه آخر است. با اینکه می توان با کاهش درصد تأثیر مصاحبه تا حدی از این فشار روانی که با توجه به سن داوطلبان این آزمون ویران کننده است دوری جست.

5-     خودداری از انتشار کلید سوالات

علی رغم ثبت نام بیش از 170 هزار داوطلب در آزمون دکتری و افزایش این تعداد که موجب بالا رفتن اهمیت آن تا حد آزمون های کارشناسی و کارشناسی ارشد می گردد سازمان سنجش آموزش کشور از ارائه کلید سوالات خودداری نموده است. این مسئله ضمن ایجاد نگرانی از تصحیح نادرست سوالات از سوی سازمان سنجش و نیز عدم استفاده از داوطلبان برای رفع ایرادات احتمالی، موجب داغ شدن بازار سودجویان می گردد. همچنین تناقض پاسخ های داده شده در منابع مختلف  – که در کتابهای منتشر شده در خصوص دروس عمومی آزمون سال قبل مشهود است – داوطلبان را دچار سردرگمی و بلاتکلیفی می نماید.

6-     مدت زمان نامناسب آزمون های عمومی

سازمان سنجش آموزش کشور در سال جاری نسبت به کاهش تأثیر دروس زبان عمومی و استعداد تحصیلی اقدام نمود. امر شایسته ای که لزوم آن کاملا احساس می گردید. اما متأسفانه در جریان برگزاری کنکور دکتری زمان و شرایط برگزاری آزمون دروس عمومی به هیچ وجه با ضرایب این دروس متناسب نبود. به عنوان مثال در گروه علوم انسانی مجموع زمان دروس تخصصی که ضریب 4 داشت 90 دقیقه بود و درس استعداد تحصیلی که ضریب 1 دارد نیز 90 دقیقه را به خود اختصاص داده بود و فرسودگی و فشار روانی بی موردی به داوطلبان وارد می نمود. بدیهی است کاهش زمان آزمون عمومی دارای مزایای متعددی است که می توان از برگزاری آزمون به صورت یک نوبت در برخی گروه ها نام برد.

7-  روند نامناسب انتخاب رشته

با آنکه در کنکور دکتری  آزمون علمی تعیین کننده انتخاب های داوطلب برای  مصاحبه است پذیرش نهایی به نمره مصاحبه بستگی دارد . به ویژه  که فرصت های مصاحبه داوطلبان در آزمون نیمه متمرکز سراسری تاکنون از 5 انتخاب  فراتر نرفته است. از سوی دیگر با توجه به ظرفیت محدود دکتری و جهت جلوگیری از خالی ماندن ظرفیت، دوره های پولی نیز شامل مسئله محرومیت می شود و در صروت قبولی نهایی داوطلب و عدم ثبت نام، وی از شرکت در آزمون سال بعد محروم می گردد.

همه این مسئائل موجب می شود تا انتخاب رشته دکتری امری سخت و پیچیده شود . مخصوصا در رتبه های میانی که پیش بینی دقیق محل معرفی به مصاحبه تقریبا غیر ممکن است.  از این رو داوطلبان آزمون دکتری چاره ای ندارند جز اینکه  با ترکیبی از کد رشته های مطلوب و کد رشته های دیگر فرم انتخاب رشته خود را پر کنند. چند انتخاب مطلوب را بالاتر انتخاب کنند بعد به سراغ انتخاب های با اولویت پایین تر بروند و دوباره انتخاب های مطلوب و …

مشکل اینگونه انتخاب هم این است که ممکن است در بین انتخاب های معرفی شده به مصاحبه ، انتخاب های مطلوب تر اولویت پایین تری پیدا کنند و موجب شود با اینکه داوطلب نمره قبولی در کد رشته مطلوب خود را کسب کرده است از ورود به ان بازماند.

امیدواریم ذکر این مشکلات آغازی بر حل آنها باشد و نه قصه گویی و درد و دل با مسئولین.