ارزیابی توانایی‌های آموزشی پژوهشی داوطلبان، بخش مهمی از فرایند مصاحبه دکتری را تشکیل می‌دهد و کسب امتیاز بالا در این زمینه می‌تواند پشتوانه خوبی برای موفقیت داوطلبان فراهم نماید.

سوابق پژوهشی داوطلبان معمولاً شامل تألیف و ترجمه کتاب، تألیف و ترجمه مقاله، ثبت اختراع و نیز کسب مقام در جشنواره‌های علمی نظیر خوارزمی و فارابی است.

انواع مقالات

به طور کلی مقالات به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1- مقالات ژورنال (مجله)

2- مقالات همایشی.

از تفاوت‌های مهم مقالات ژورنالی و همایشی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

– معمولاً مقالات ژورنال به علت این که داوری دقیق‌تری دارند، دارای اعتبار و ارزش علمی بالاتری نسبت به مقالات همایشی هستند. صحت و اعتبار نتایج در مقالات ژورنال بالاتر از مقاله‌های همایشی است. البته اعتبار مقالات چاپ‌شده در همایش‌های بسیار معتبر نیز بالا است.

– برای ارسال مقاله به مجله محدودیت زمانی وجود ندارد و در هر زمانی می‌توان مقاله را برای مجله ارسال نمود. اما برای ارسال مقاله به همایش، مهلت ارسال وجود دارد و چنان‌چه مقاله در موعد مقرر ارسال نشود، داوری نشده و پذیرفته نخواهد شد.

– نتایج داوری مقاله‌های همایشی در مدت کوتاه‌تری اعلام می‌شود. در حالی که در مقاله‌های ژورنال فرایند پذیرش مقاله طولانی‌تر است (گاهی اوقات بیش از یک سال) و معمولاً مقاله چندین بار مورد اصلاح و تجدیدنظر داوران و نویسندگان قرار می‌گیرد.

– در مقاله ژورنال، جزئیات دقیق‌تر و مفصل‌تری از پژوهش و یافته‌های آن بیان می‌شود و این مقالات، تعداد صفحات بیشتری دارند (برخی از مجلات محدودیت تعداد کلمه یا محدودیت تعداد صفحه دارند و به ازای هر حجم بیشتر باید هزینه اضافی پرداخت شود). مقاله‌های همایشی معمولاً مختصر هستند و صرفاً به مطرح کردن ایده و توضیح آن، با انجام آزمایشات و شبیه‌سازی‌های ساده می‌پردازند و از نظر تعداد صفحات دارای محدودیت بیشتری می‌باشند.

انواع مقالات ژورنالی

 مقالات علمی-پژوهشی، علمی-ترویجی، ISI، ISC، Scopus به طور مختصر معرفی شده‌اند.

مقاله علمی-پژوهشی:

نشریه‌های علمی-پژوهشی دارای ارزش علمی خاصی هستند و مقاله‌هایی را پذیرش و چاپ می‌کنند که نتایج پژوهش‌های نظری و بنیادی بوده و برخاسته از یک پژوهش علمی مورد قبول آن جامعه علمی باشد. هدف اصلی مقاله علمی-پژوهشی ایجاد یک استدلال است. یکی از بخش‌های چنین مقاله‌ای مرور ادبیات است. در یک مقاله علمی-پژوهشی، ادبیات به عنوان اساس و بنیان کار ارائه می‌شود و بینش جدیدی را که پژوهشگر به دنبال ایجاد آن است، پشتیبانی می‌کند.

مقاله علمی-ترویجی:

یک مقاله علمی-ترویجی یا مرور ادبیات، اطلاعات منتشرشده در حوزه یک موضوع به‌خصوص در یک محدوده زمانی را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. مقاله علمی-ترویجی می‌تواند خلاصه‌ای از مقالات و منابع موجود باشد. اما معمولاً سازماندهی خاص خود را دارد و خلاصه و استنتاج‌ها را ترکیب می‌کند و اطلاعات را در ساختاری نو ارائه می‌دهد. مقاله علمی-ترویجی می‌تواند تفسیری جدید از مقالات و کارهای قبلی ارائه دهد یا اطلاعاتی جدید را با تفاسیر قبلی درهم‌آمیزد، یا سیر جریان پیشرفت فکری حوزه مورد بحث و مباحثات مربوط به آن را ترسیم کند. مقاله علمی-ترویجی بسته به موقعیت، ممکن است مقالات و منابع را مورد ارزیابی قرار دهد و مناسب‌ترین و مربوط‌ترین منابع را به خواننده پیشنهاد کند. این مقالات بر پایه جابه‎جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می‌شوند و معمولاً به روشن شدن زوایای مسأله‎ای کمک می‎نمایند، از این گونه مقالات می‎توان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمه‎ای و تحلیلی اشاره کرد.

بنابراین هدف یک مقاله علمی-ترویجی خلاصه کردن و استنتاج مباحث و ایده‌های دیگران است، بدون این که پژوهشگر چیز جدیدی به آن اضافه کند. به لحاظ ارزش علمی در بین مقالات، مقاله‎های تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند.

مقاله ISI:

گسترش روزافزون علوم و فناوری‌های جدید، توجه به معیارهای ارزش‌دهی به تحقیقات، پژوهش‌ها و ژورنال‌ها را ناگزیر می‌سازد. یک منبع ارزیابی که نیازهای استفاده‌کنندگان را به خوبی شناسایی کند و از طرفی دیگر نقاط ضعف و قوت نشریه‌های علمی و پژوهشی در زمینه‌های مختلف را بررسی کند، می‌تواند راهگشای خوبی برای جویندگان علم باشد.

در همین راستا مؤسساتی اقدام به سنجش اعتبار تولیدات مختلف علمی نموده و در این زمینه مشاوره‌های تخصصی ارائه می‌دهند. طبعاً معتبر بودن خود این مؤسسات، هم باعث وجاهت مطالب تأیید­شده توسط ایشان می‌گردد و هم طیف مخاطبان آنان را افزایش می‌دهد؛ چرا که باید در مؤسساتی محتوای علوم تولید شده مورد تأیید قرار بگیرد که بتوان با خیال راحت به آن‌ها استناد کرد و کار علمی خود را بر اساس نتایج تحقیقات علمی قبلی، استوار نموده و به پیش برد. ISI یکی از مؤسسه‌هایی است که با ارائه چارچوبی مورد قبول تا حدی این مسأله را حل نموده است.

ISI (Institute for Scientific Information) یا «مؤسسه اطلاعات علمی» یک مؤسسه خصوصی است که توسط Eugene Garfield در سال ۱۹۶۰ میلادی تأسیس شد و در سال ۱۹۹۲ توسط Thomson Scientific & Healthcare خریداری شد و با عنوان Thomson ISI شهرت یافت. تامسون در سال ۲۰۰۸ با گروه رویترز Reuters Group ادغام شد، و هم‌اکنون Thomson ISI قسمتی از دپارتمان Healthcare & Science متعلق به مؤسسه Thomson Reuters است.

لازم است اشاره شود که مؤسسه ISI یا در واقع تامسون رویترز یک ابرشرکت است. این شرکت هم‌اکنون در حیطه‌های اقتصادی و حقوقی بسیار فعال بوده و درصد بسیار کمی از درآمدهایش اختصاص به بخش علمی دارد.

برای ارزیابی مجلات ISI چند فاکتور مهم وجود دارد:

ضریب تأثیر Impact Factor: ارزش یک مقاله بر مبنای میزان تأثیر آن بر مقالات بعدی تعیین می‌شود. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، مقالاتی که در حوزه خود مؤثرتر بوده‌اند، به دفعات بیشتری مورد استناد قرار گرفته‌اند. Impact Factor میانگین تعداد ارجاعات به یک‌ مقاله در یک مجله علمی در طول یک دوره زمانی معین‌ تعریف‌ شده ‌است. یعنی به طور متوسط هر مقاله منتشرشده در یک مجله چند بار مورد ارجاع قرار گرفته است.

ارجاع به خود یا Self Citation: وقتی مقالات در بانک اطلاعاتی نمایه می‌شوند، مراجع آن هم ثبت می‌شود. اگر مراجع یک مقاله، خود نویسنده باشد، استناد به خود کرده است. البته استناد به خود کم‌ارزش نیست، اما در بررسی مراجعاتی که به یک مقاله می‌شود ارجاعات دیگران بیش از ارجاعات خود محقق اهمیت دارد.

شاخص آنی یا Immediacy Index: برای محاسبه شاخص آنی هر نشریه، تعداد ارجاعات در هر سال به تعداد مقالات چاپ‌شده در همان سال تقسیم می‌شود. در حالی که عامل تأثیر مراجعه در ۲ سال بعد را نشان می‌دهد. شاخص آنی میزان مراجعه در همان سال چاپ مقاله را گزارش می‌کند که نشان‌دهنده آن است که مقاله خیلی سریع مورد توجه دیگر محققان قرار گرفته است.

نیمه‌عمر استناد یا Cited Half Life: نیمه‌عمر ارجاعات یا نیمه‌عمر استناد، تعداد سال‌هایی است که از سال ارزیابی باید به عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاعات به مجله در سال مورد ارزیابی باشیم. به عبارت دیگر، این شاخص مدت زمانی که نیمی از کل استنادات به آن مجله صورت پذیرفته باشد را نشان می‌دهد و در حقیقت سرعت کاهش میزان ارجاعات به مجله را بیان می‌کند. بدیهی است که وقتی مقاله‌های یک مجله ارزش خود را برای ارجاعات، زود از دست بدهند (مقاله‌ها سطحی باشند و خیلی زود بی‌ارزش شوند)، تنها به مقاله‌های جدید مجله ارجاع داده می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که نیمه‌عمر ارجاعات به مجله کاهش یابد. بنابراین هر چه نیمه­عمر ارجاعات به مجله بیشتر باشد، نشان می‌دهد که ارزش مقاله‌های مجله در طول زمان بیشتر حفظ شده است و هنوز مورد ارجاع قرار می‌گیرند. در مجموع هرچه نیمه‌عمر ارجاعات به یک مجله بیشتر باشد، ارزش مجله بالاتر می‌رود.

مقاله ISC:

پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) یک سامانه اطلاع‌رسانی علمی است که درصدد تجزیه و تحلیل مجلات علمی کشورهای اسلامی بر اساس معیارهای علم‌سنجی می‌باشد. پایگاه فوق‌الذکر می‌کوشد تحلیلی همانند تحلیل‌های ISI انجام دهد.

ISC از سال ۱۳۷۸ به بررسی و تحلیل مجلات فارسی پرداخته است و کلیه نشریات مورد قبول وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد را نمایه کرده است. پایگاه فوق همچنین از سال ۲۰۰۵ برخی مجلات عربی کشورهای اسلامی و نیز مجلات انگلیسی ایران و کشورهای اسلامی را نیز پوشش داده است.

این پایگاه در گزارش‌های استنادی خود، برای رتبه‌بندی نشریات از شاخص‌هایی مثل ضریب تأثیر، نیمه‌عمر استناد و شاخص آنی استفاده می‌کند که روش برآورد آن‌ها مشابه ضریب‌های به‌کاررفته در ISI است.

مقاله Scopus:

اسکوپوس یکی از نمایه‌های استنادی معتبر و شناخته‌شده (دومین نظام استنادی معتبر جهان) ‌بوده که به کمپانی الزویر که 400 سال سابقه نشر دارد وابسته است.

شاخصی که Scopus از آن بهره می‌برد، شاخص SCImago Journal & Country Rank یا همان SJR است. این شاخص همانند فاکتور تأثیر است، اما اهمیت یا پرستیژ یک ژورنال را نیز لحاظ می‌کند. پرستیژ با استفاده از الگوریتم PageRank موتور جست‌وجوی گوگل برآورد می‌شود و دربرگیرنده ارزش علمی ژورنال ارجاع‌دهنده است. برای برآورد این شاخص، از آنالیز 3 ساله داده‌های ارجاع پایگاه داده Scopus از سال 1996 استفاده می‌شود. نمره Q یا Quartile Score در حقیقت برای رتبه‌بندی مجلات اسکوپوس به کار می‌رود. بر اساس هر طبقه یا Category که مجلات در آن قرار دارند، امتیازی بین Q1 تا Q4 به آن‌ها تعلق می‌گیرد. معنی این امتیازات به شرح زیر است:

Q1 گویای این است که مجله جزء 25 درصد بالایی مجلات قرار دارد.

Q2 گویای این است که مجله از لحاظ رتبه جزء طبقه میانی یعنی بین 25 تا 50 درصد یک دسته قرار دارد.

Q3 گویای این است که مجله بین 50 تا 75 درصد یک طبقه قرار دارد.

Q4 نشان‌دهنده این است که مجله جزء 25 درصد انتهایی یک طبقه قرار دارد.

انتخاب مجله برای ارسال مقاله

در ادامه روش‌های یافتن مجله مناسب برای ارسال مقاله ارائه شده است:

جست‌وجوی مجلات داخلی جهت ارسال مقاله

برای انتخاب مجلات علمی-پژوهشی جهت ارسال مقاله خود، می‌توانید با مراجعه به سایت وزارت علوم، وزارت بهداشت و یا دانشگاه آزاد اسلامی، فهرست مجلات دارای اعتبار در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، فنی مهندسی، کشاورزی و منابع طبیعی و دامپزشکی، هنر و معماری و علوم پایه را پیدا کنید.

سپس می‌توانید مجلات انتخابی را جست‌وجو کرده و با مراجعه به وب‌سایت اختصاصی آن‌ها، موضوعات تحت پوشش مجلات را بررسی کنید.

همچنین می‌توانید مقالاتی که موضوعاتی مشابه با موضوع مقاله شما دارند را جست‌وجو کرده و به پایگاه‌ مجلاتی که آن‌ها را پذیرش کرده‌اند، مراجعه کنید.

پایگاه‌هایی نظیر بانک اطلاعات نشریات کشور و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی نیز می‌توانند به شما در این زمینه کمک کنند.

یافتن مجلات ISC جهت ارسال مقاله

جهت جست‌وجوی مجلات دارای اعتبار ISC می‌توانید به پایگاه استنادی جهان اسلام به آدرس https://isc.gov.ir/ مراجعه کنید.

انتخاب مجلات ISI جهت ارسال مقاله

برای انتخاب مجلات ISI جهت ارسال مقاله چند نکته را مدنظر داشته باشید:

1. مجلاتی که مرتبط با موضوع باشند را پیدا کنید؛

2. شمار مجلات ISI ثابت نیست. یک مجله ممکن است در یک زمان، از مجلات ISI محسوب شود، اما به دلیل کاهش بار علمی، بعداً از لیست مجلات ISI کنار گذاشته شود. بنابراین با توجه به موضوع ذکر شده و نیز با توجه به این که تعداد مجلات ISI زیاد است، بهترین راه تعیین ISI بودن یک مجله، مراجعه نمودن به سایت تامسون است. برای اطمینان از ISI بودن یک مجله، لازم است عنوان مجله در فهرست JCR نیز موجود باشد. برای یافتن آخرین ویرایش این فهرست کافی است عبارت JCR را به همراه سال میلادی که در آن هستید، جست‌وجو کنید؛

3. با توجه به کیفیت کار پژوهشی خود و ضریب تأثیرهای مجلات، آن‌ها را الویت‌بندی کنید؛

4. به تعداد مرتبه‌هایی که آن مجله در سال چاپ می‌شود (Publishing Frequency) توجه کنید. هر چه تعداد شماره‌های مجله که در طول سال چاپ می‌شود بیشتر باشد، امکان چاپ سریع مقاله بیشتر است.

برای انتخاب مجلات ISI می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

1- برای انتخاب این مجلات می‌توانید به سایت سایمگو مراجعه کنید. در سایت سایمگو از منوی بالای سایت بر روی گزینهJournal Rankings کلیک کنید. در این صفحه بدین روش عمل کنید:

1. در کادر Subject Area حیطه کلی که رشته شما در آن قرار دارد وارد کنید؛

2. در کادر Subject Category پس از انتخاب گزینه بالا، گزینه‌هایی برای محدود کردن بیشتر در اختیار شما قرار می‌گیرد؛

3. اگر می‌خواهید مقاله را در یک قاره یا کشور خاص چاپ کنید، می‌توانید آن را در بخش Region/Country انتخاب کنید؛

4. سایر گزینه‌ها را خالی بگذارید و بر روی Refresh کلیک نمایید؛

5. در این مرحله لیست مجلات آماده است. حالا باید از اول لیست تک‌تک مجلات را انتخاب کنید و سپس آن‌ها را در بین لیست مجلات ISI جست‌وجو کنید.

2- برای جست‌وجوی مجلات و پیدا کردن آدرس اینترنتی آن‌ها می‌توانید از سایت جست‌وجوی ژورنال نیز استفاده کنید.

3- برای یافتن مجلات ISI در بین مجلات الزویر می‌توانید به ژورنال فایندر الزویر مراجعه کرده و پس از ورود به این سایت عنوان مقاله خود و چکیده آن را در بخش‌های مربوطه وارد کنید و در صورت نیاز حیطه موضوع را نیز انتخاب نمایید. ژورنال فایندر الزویر کمک زیادی در پیدا کردن مجله ISI به شما خواهد کرد، چرا که اطلاعاتی همچون ضریب تأثیر (ایمپکت فکتور)، مدت زمان مورد نیاز برای پذیرش و چاپ و همچنین درصد مقالات پذیرش‌شده را به شما می‌دهد.

4- مجلات چاپ‌شده در انتشارات اشپرینگر جزو باکیفیت‌ترین مجلات دنیا محسوب می‌شوند. برای پیدا کردن مجلات اشپرینگر می‌توانید از طریق ژورنال فایندر اشپرینگر اقدام کنید.

جست‌وجوی مجلات Scopus جهت ارسال مقاله

برای انتخاب مجلات دارای اعتبار Scopus جهت ارسال مقاله، کافی است به سایت وزارت علوم مراجعه کرده و آخرین فهرست نشریات معتبر را دریافت کنید.