در حالی که سیستم آموزشی کشور ما تفاوت گسترده‌ای با کشورهای پیشرفته جهان دارد، مقایسه نحوه پذیرش دانشجوی دکتری با این کشورها اشتباه بزرگی است.

به گزارش پی‌اچ‌دی تست، رییس شورای انقلاب فرهنگی در مصاحبه اخیر خود به یکی از گویه‌های مخالفان کنکورهای تحصیلات تکمیلی متوسل شد و نحوه پذیرش دانشجوی دکتری ایران را با دیگر کشورهای جهان مقایسه کرد. به گفته ایشان:

قبل از آن که بخواهیم این جمله را مورد بررسی قرار دهیم، بهتر است این موضوع را روشن سازیم که روش پذیرش دانشجوی دکتری در کشورهای پیشرو، با توجه به سیستم آموزشی آنها، بهتر و بالنده تر است و در صورتی که بتوانیم وضعیت آموزشی خود را با این کشورها هماهنگ کنیم، قطعا می‌بایست وضعیت پذیرش خود را هم با این سیستم هماهنگ نماییم.

اما سوال مهم این است که آیا می‌توان تنها به یک جنبه از سیستم آموزشی کشورهای دیگر نگاه کرد و تلاش کرد تا این جنبه را با آن‌ها یکسان نمود؟

شاید بهتر باشد با یک مثال وارد بحث شویم. در سال‌های گذشته جمله‌ای که متاسفانه از سوی بسیاری از معلمان و دبیران بیان می‌شد این بود که:

البته معلمان عزیز قصدشان از بیان این جمله این بود که صداقت و دلسوزی خود را به ما نشان دهند تا ما بفهمیم هر چه تلاش می‌کنند تنها به واسطه علاقه به ما و انسانیت است. اما در واقع این جمله مهم، ذات سیستم آموزشی ما را نشان می‌دهد، آن هم نه در مقطع دبستان و دبیرستان، بلکه در دانشگاه و حتی کارشناسی ارشد و دکتری!

واقعیت این است در سیستم آموزشی ما، نه رشد و نه پسرفت دانشجو و حتی دانشگاه تاثیری در زندگی اساتید ندارد! ارزیابی عملکرد اساتید در دانشگاه‌های ایران یا بسیار کم اهمیت است و یا اگر هم اهمیتی دارد، نقش چندانی در سرنوشت آن‌ها ندارد. در واقع تا چند سال پیش که ارزیابی به طور کلی صورت نمی‌گرفت؛ به نحوی که کم کم زنگ خطر بزرگی برای دانشگاه ها به صدا درآمد. رکود علمی برخی اساتید چنان شد که وزارت علوم به دنبال آیین‌نامه‌های برای برخورد با اساتید دچار رکود علمی بیفتد و تهدیدها کمی اوضاع را بهتر کرد.

ولی مشکل بزرگی که این آیین‌نامه ها داشتند هم این بود که معیار شادابی علمی تنها به مقالات و تعداد پایان نامه و … محدود شد. معیاری که هیچ‌گاه نمی‌تواند موفقیت یا عدم موفقیت یک استاد را به درستی بسنجد.

برای این که چندان هم از بحث دور نشویم، نگاهی هم باید به سیستم آموزشی کشورهای دیگر انداخت. البته سیستم آموزشی در خود کشورهای پیشرفته هم با هم متفاوت است. مثلاً در آمریکا، دانشجوی دکتری بودن به طور کامل یک شغل محسوب می‌شود، اما در بسیاری از کشورهای اروپایی هنوز این نگاه حکمفرما نشده است.

در آمریکا، هر استاد پروژه‌هایی دارد و این پروژه‌ها را بین دانشجویات تحصیلات تکمیلی خود پخش می‌کند. در قبال انجام این پروژه‌ها هم مبالغی به اساتید پرداخت می‌شود که به صورت مستقیم یا از طریق خود دانشگاه سهم دانشجویان فعال در پروژه هم پرداخت می‎‌شود. برخی از دانشجویان دکتری هم به عنوان اساتید مقاطع پایین‌تر فعالیت کرده و از این طریق هزینه تحصیل آنها از طرف دانشگاه پرداخت می‌شود. در چنین شرایطی قطعاً هر یک از اساتید به دنبال جذب دانشجویی خواهند بود که بیشترین تأثیر مثبت را در انجام پروژه‌ها داشته باشد. همین عامل کافی است تا شایسته‌سالاری به طور خودکار وارد سیستم آموزشی شده و بهترین ها انتخاب شوند.

حال به سیستم آموزشی کشور خودمان نگاه کنیم. واقعاً جذب دانشجوی اصلح چقدر در سرنوشت یا وضعیت مالی یک استاد تأثیر دارد؟ آیا اگر یک استاد بهترین دانشجو را انتخاب نکند، هیچ مشکلی برای او به وجود خواهد آمد؟ به احتمال زیاد خیر!

یک استاد دانشگاه در ایران حقوق ثابتی دریافت می‌کند، مگر این که به واسطه ارتقای پایه و تبدیل وضعیت کمی حقوقش بالاتر برود که آن هم آن‌قدر چشمگیر نیست که بتواند انگیزه چندانی ایجاد کند. اما به هر شکل جذب یک دانشجوی عالی، خوب، متوسط و حتی بد به طور مستقیم هیچ اثری بر درآمد یک هیات علمی دانشگاه ندارد. بنابراین، چه انگیزه‌ای برای انتخاب بهترین دانشجویان وجود خواهد داشت؟

در شرایط فعلی تنها نفع دانشجویان برای اساتید، نوشتن مقاله و کتاب‌های علمی است. جذب یک دانشجوی علاقمند و انتشار چندین مقاله، اساتید را به این هدف نزدیک می‌کند. بنابراین، این موضوع نمی‌تواند انگیزه‌ای قوی برای شایسته‌سالاری باشد.

علاوه بر این، یک استاد دانشگاه در ایران به جای این که گرنت پژوهشی دریافت کند و به واسطه آن بهترین دانشجویان را جذب کند تا بهترین کارهای تحقیقاتی را ارائه دهند، اگر نه در همه دانشگاه‌ها، دست کم در برخی دانشگاه‌ها به منبعی برای کسب درآمد دانشگاه تبدیل شده است. به نحوی که حتی دانشگاه‌های برتر هم در سال‌های اخیر شروطی مبنی بر گرفتن طرح پژوهشی از دستگاه‌های اجرایی برای دانشگاه توسط عضو هیأت علمی تعیین کرده‌اند.

مواردی که ذکر شد را در گوشه ذهنتان داشته باشید تا یک مثال برایتان بزنیم. یک استاد دانشگاه با شرایط فوق در جلسه مصاحبه دکتری بهتر است یک دانشجوی توانمند به لحاظ علمی را پذیرش کند یا یک دانشجو با ارتباطات گسترده با دستگاه‌های اجرایی برای گرفتن طرح‌های پژوهشی؟ ذکر این مثال، البته که تنها برای نشان دادن واقعیات موجود است و نه سیاه‌نمایی.

در این شرایط برخی اصرار دارند که پذیرش در مقطع دکتری باید کاملاً بر عهده دانشگاه باشد و دست اساتید در انتخاب دانشجو باز باشد!

به نظر می‌رسد آنچه که به عنوان آزمون‌های تحصیلات تکمیلی در کشور ما برگزار می‌شود تا حد زیادی با سیستم‌های آموزشی ما هماهنگ باشد. تأثیر آزمون کتبی در پذیرش گر چه معیاری ایده‌آل نیست، اما می‌تواند شایستگی علمی یک داوطلب را تا حد خوبی آشکار سازد.

البته که تجربه داوطلبان سال‌های قبل نشان می‌دهد که با این شرایط باز هم دادن نمرات بسیار پایین در مصاحبه می‌تواند عدم قبولی داوطلبان با رزومه علمی و پژوهشی خوب را به دنبال داشته باشد، اما دست کم در پذیرش بسیاری از داوطلبان، نمره آزمون کتبی به عنوان معیاری یکسان بدون دخالت سلیقه‌ای افراد مختلف اثرگذار است.

بنابراین، اگر بخواهیم در یک جمله خلاصه‌اش کنیم:

حذف آزمون دکتری مگر با فراهم شدن زمینه‌های لازم یک اشتباه بزرگ است!