آمار حضور دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی جهانی در دهه گذشته
از اخبار آزمون دکتری جا نمونی! ما همه اخبار رو لحظه‌ای اطلاع رسانی میکنیم! کافیه برای عضویت در کانال تلگرام کلیک کنی … و یا عضو پیج اینستاگرام سایت پی اچ دی تست بشی …
رئیس موسسه ISC با تشریح جایگاه پژوهشی کشور و چالشهای موجود برای پیشرفت پژوهش، آمار حضور دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی جهانی در دهه گذشته را ارائه کرد.
به گزارش خبرگزاری فارس، اگر می‌خواهید از تازه‌ترین آمار وضعیت علمی، پژوهشی و فناوری کشور خودمان و کشورهای دیگر باخبر شوید کافی است سری به سایت موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) بزنید، این مؤسسه با هدف رصد و پایش علم، فناوری و نوآوری و برقراری کارگاه‌های آموزشی مرتبط در سطح ملی و بین‌المللی، ایجاد سامانه جامع علم‌سنجی به منظور پایش مستمر فعالیت پژوهشگران، دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری ملی و بین‌المللی در زمینه علم، فناوری و نوآوری، ایجاد نظام‌های ارزیابی و رتبه‌بندی ملی و بین‌المللی در زیرگروه‌های همسانی از نهادهای مرتبط با علم، فناوری و نوآوری (دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی، پارک‌های علم و فناوری، نشریات، محققان و…) راه اندازی شده و همچنین تبادل اطلاعات و تجربیات با نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی، نمایه‌سازی نشریات ملی و بین‌المللی و ارزیابی کیفی آن‌ها را هم برعهده دارد.
البته این موسسه وظایف دیگری را هم برعهده دارد که در فرصت‌های دیگر می‌توان به این وظایف و اهداف پرداخت اما در این مصاحبه پای صحبت‌های سید احمد فاضل زاده رئیس موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) نشستیم تا با توجه به اینکه در آستانه آغاز هفته پژوهش و فناوری قرار داریم، نقطه نظرات وی را درباره وضعیت پژوهشی کشورمان بدانیم.
هفته پژوهش و فناوری در ایران هر سال از ۲۵ آذرماه آغاز می‌شود و در این هفته برنامه‌های مختلفی برای گرامیداشت پژوهش و پژوهشگران برگزار خواهد شد.
براین اساس گفت‌وگوی خبرگزاری فارس با رئیس موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) را در زیر می‌خوانید:
جایگاه علمی و وضعیت پژوهش کشور در حال حاضر به چه صورت است؟
فارس: آقای دکتر به نظر شما که مسؤولیت پایگاه استنادی پایش علم را برعهده دارید، جایگاه علمی و وضعیت پژوهش کشور در حال حاضر به چه صورت است؟
فاضل‌زاده:
در سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ ایران بر اساس آمار برگرفته از دو پایگاه Scopus و WoS به رتبه ۱۷ جهان دست یافته و توانسته است با تثبیت سهم دو درصدی خود از آثار پژوهشی جهانی نقش خود در آفرینش آثار علمی جهانی را به خوبی ایفا کند.
مطابق اهداف کمی ماده ۹۳ برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت کشور (۱۴۰۷-۱۴۰۳) کسب رتبه جهانی ۱۴ در پایان برنامه از نظر کمیت تولید علم به استناد پایگاههای معتبر بین المللی هدف‌گذاری شده است.
با توجه به روندهای فعلی و تلاش سایر کشورهای پیشرو جهان به ویژه سرمایه گذاری‌های بالای تعدادی از کشورهای اسلامی در منطقه با توجه به شرایط موجود امکان دسترسی به رتبه ۱۴ بسیار سخت خواهد بود.
لذا بایستی برای حفظ و ارتقا جایگاه علمی و فناوری کشور با سیاستگذاری و پشتیبانی مناسب از فعالان حوزه علم و فناوری اقدامات اساسی صورت پذیرد.
چالشهای حوزه پژوهش کشور و راهکار حل این چالش‌ها
فارس: به نظر شما مسأله‌ای که در حال حاضر می‌توان به عنوان چالش حوزه پژوهش کشور نام برد، چیست؟
فاضل‌زاده:
پایین بودن سهم بودجه پژوهش از بودجه کشور و همچنین‌عدم افزایش بودجه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی متناسب با تورم سالانه که موجب کاهش بودجه‌های پژوهشی و فناوری و کاهش شتاب علمی کشور نسبت به رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی شده است، می‌تواند چالش این حوزه باشد.
همچنین کاهش حقوق اعضای هیأت علمی، تعیین سقف حقوق و مالیات پلکانی، کاهش تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی، عدم تحقق سهم بودجه تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی طبق قانون مصوب مجلس در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور در طی سالهای گذشته از چالشهای کشور در حوزه پژوهش و فناوری است.
علاوه بر اینها ضعف نظام‌های جذب استاد و دانشجو، مهاجرت گسترده دانش‌آموزان، دانشجویان و اعضای هیات علمی در بلندمدت به تضعیف نهاد علم و فناوری می‌انجامد؛ از این رو، سیاستگذاری برای حفظ و جذب حداکثری جوانان به ویژه نخبگان می‌بایستی در صدر اولویتهای علمی و فناوری کشور قرار گیرد.
بازنگری در روشهای جذب دانشجویان تحصیلات تکمیلی، در پیش گرفتن روشهای نوآورانه‌ای مانند جذب دانشجوی استاد محور طبق نظام ایده‌ها و نیازها می‌تواند جذب دانشجو و فعالیت استاد را هدفمند ساخته و در راستای حل مسائل و چالشهای اساسی صنعت و جامعه جهت‌دهی کند.
فارس: راهکار حل این چالش‌ها را در چه می‌دانید؟
فاضل‌زاده:
اول اینکه، بودجه آموزش عالی به ویژه سهم بودجه پژوهشی از بخش دولتی و غیر دولتی و همکاری با بخش‌های اقتصادی خصوصی ارتقا یابد.
ضمن اینکه به منظور کاربردی کردن تحقیقات در دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی نیاز به تعریف پروژه‌های کلان محلی و ملی در رفع حل مشکلات جامعه است، لذا برحسب مورد زیرساختهای مربوطه بایستی ایجاد و تقویت شود.
دیپلماسی علمی مولد قدرت نرم است که می‌تواند تاثیری ویژه بر وجهه ملی و شهرت کشور داشته باشد. توسعه و تقویت دیپلماسی علمی ابزاری برای توسعه قدرت نرم کشور است. دیپلماسی علمی و فناوری فرآیندی است که طی آن دولت‌ها، اهداف، مواضع و منافع خود را در عرصه بین‌المللی در حوزه‌های علمی و فناوری به نمایش می‌گذارند و می‌تواند در حل مسائل جهانی، هم‌رسانی دانش و تقویت همکاری‌ها یا کاهش تنش‌های بین‌المللی اثربخش باشد.
فارس: آیا به نظر شما پژوهش‌های کشور کاربردی می‌شوند؟
فاضل‌زاده:
بله، با تلاش برای نهادینه کردن فرهنگ پژوهش‌محور در صنعت و جامعه.
با آن که طرحهای نوآورانه‌ای مانند نظام ایده‌ها و نیازها «نان» و طرح جذب دانشجوی استادمحور در دست اجرا است و با وجود سیاستگذاری‌های متنوع، همچنان گزارش‌هایی از چالشهای اساسی برای همکاری دانشگاه و صنعت می‌رسد که نگران کننده است.
نظام ایده‌ها و نیازها (نان) ابزاری کارآمد در اختیار مدیران و سیاست گذاران علم و فناوری کشور برای پایش، ارزیابی و کاربردی کردن تحقیقات، پایان نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی و توسعه فناوری‌های مورد نیاز جامعه، صنایع و شرکت‌های دانش بنیان است.
* برخی پژوهش‌ها در آمار جهانی بازتاب ندارد اما در جهش تولید موثرند
فارس: این پژوهش‌ها در جهش تولید با مشارکت مردم چقدر موثر هستند؟
فاضل‌زاده:
در سالهای اخیر، وزارت عتف علاوه بر جایگاه جهانی، بخشی از توجه خود را معطوف به سیاستگذاری و سرمایه‌گذاری برای اولویتهای پژوهشی و فناوری نیاز محور کرده و کوشیده است تا پژوهشگران را به آفرینش علم بومی برای حل چالشهای کشور هدایت کند.
بالطبع، این بخش از تلاشهای پژوهشگران، لزوما در آمار جهانی بازتاب نمی‌یابد اما می‌تواند در جهش تولید با مشارکت مردم موثر واقع شود.
فارس: به نظر شما پژوهش و فناوری چقدر در مرجعیت علمی و دیپلماسی علمی کشور موثر است؟
فاضل‌زاده:
مصادیق مرجعیت علمی و فناوری همچون جایگاه علمی و فناوری در سطح جهان، پژوهشگران پراستناد، مشارکت در انجام طرحهای منطقه‌ای و بین المللی، میزبانی همایش‌های بین المللی، جذب اساتید و دانشجویان بین المللی، تجهیز و تقویت شبکه آزمایشگاه‌های تحقیقاتی، جذب پژوهشگران بین المللی، ارائه بورس‌ها و حمایت‌های مالی برای دانشجویان و محققان برجسته، نمایه شدن نشریات در پایگاههای بین‌المللی، همکاری‌های علمی بین المللی در انتشار مقالات و اثرگذاری علمی است که تمامی این موارد با پژوهش و فناوری هم راستاست.
توسعه همکاری‌ها و سیاست گذاری‌های جدید در چارچوب ظرفیت‌های جدید سازمان‌های همکاری‌های بین المللی به ویژه حوزه بریکس و شانگهای در کنار حضور فعال در سازمان‌ها و مجامع علمی بین‌المللی می‌تواند در گسترش دیپلماسی علمی و فناوری موثر و ضروری است.
فارس: با توجه به اینکه تا پایان برنامه هفتم باید ۲۰ دانشگاه کشور در میان رتبه‌های برتر دنیا قرار بگیرند، به نظر شما برای دستیابی به این هدف چه مسیری را باید طی کنیم؟
فاضل‌زاده: یکی از مواردی که قطعا می‌تواند در عملکرد دانشگاه‌ها تاثیرگذار باشد، مساله تخصیص بودجه‌های مناسب برای دانشگاه‌هاست. هم اکنون تمام بودجه آموزش عالی، کمتر از سه درصد از بودجه کشور است، پایین بودن سهم بودجه پژوهش از بودجه کشور و همچنین‌عدم افزایش بودجه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی متناسب با تورم سالانه موجب کاهش بودجه‌های پژوهشی در عملکرد دانشگاه‌ها در جنبه‌های مختلف آموزشی، پژوهشی و فناوری تاثیرگذار بوده و باعث‌عدم رشد و توسعه مناسب دانشگاه‌ها شود، رقابت با دانشگاه‌های تراز جهانی نیازمند برنامه ریزی و تامین بودجه‌های پژوهشی و فناوری برای تقویت زیرساخت‌ها و افزایش پژوهانه محققان است تا زمینه برای رقابت پژوهشی و آموزشی برابر تامین شود.
بر اساس آمارهای موجود سهم وزارت علوم از بودجه دولتی از ۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۰ به ۸۷۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ رسیده است که نشان می‌دهد در دهه‌های گذشته بودجه وزارت علوم و تبع آن سهم دانشگاه‌های وابسته به این وزارت روند کاهشی داشته است.
تعداد دانشگاه‌های رتبه زیر ۵۰۰ ایرانی در رتبه‌بندی جهانی قابل توجه نیست
فارس: در حال حاضر وضعیت دانشگاه‌های کشور در میان دانشگاه‌های برتر دنیا به چه صورت است؟
فاضل‌زاده:
اگر چه تعداد حضور دانشگاه‌های کشور در رتبه بندی‌های معتبر جهانی در طی یک دهه گذشته روند افزایشی دارد ولی تعداد دانشگاه‌های کشور با رتبه زیر ۵۰۰ قابل توجه نیست، در ماده ۹۳ برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت کشور (۱۴۰۷-۱۴۰۳) ذکر شده است که دانشگاه‌های با رتبه زیر ۵۰۰ در یکی از نظام‌های معتبر بین المللی باید به تعداد ۲۰ برسد.
بررسی نتایج نظام‌های رتبه‌بندی جهانی نشان می‌دهد که بهترین عملکرد دانشگاه‌های کشور در نظام رتبه‌بندی تایمز در سال ۲۰۲۳ بوده است که تعداد دانشگاه‌های کشور به ۱۰ دانشگاه با رتبه زیر ۵۰۰ رسیده است. از این رو برای نیل به این هدف نیاز به بررسی و آسیب‌شناسی وضعیت فعلی دانشگاه‌ها و تحول در حکمرانی مناسب حوزه علم و فناوری کشور است.
فارس: سخن پایانی.
فاضل‌زاده:
آنچه مسلم است قابلیت‌ها و ظرفیت‌های نخبگانی و زیرساختی کشور همچون گذشته قابلیت جهش و تحول در این بخش‌ها را دارند و در صورت برنامه ریزی و پشتیبانی مناسب رسیدن به اهداف حوزه علمی و فناوری تسریع شده در برنامه هفتم پیشرفت کشور خارج از دسترس نخواهد بود.
خوشبختانه استقرار موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) به نمایندگی از کشورهای اسلامی در ایران می‌تواند فرصت‌های خوبی برای مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری کشور بویژه در سطح کشورهای اسلامی را فراهم و بخشی از محدودیت‌های موجود را جبران کند.
