چرا تغییر نحوه پذیرش دانشجوی دکتری ضروری است؟

به گزارش خبرگزاری مهر، پژوهش‌های کاربردی و نظام مسئله محور در پژوهش یکی از مهمترین دروازه‌های توسعه علمی کشور است. در این میان بازنگری نظام سنجش و پذیرش دانشجو و توجه به کاربردی شدن و حل مسئله ضرورت امروز جامعه علمی و دانشگاهی کشور است.

در دورانی که هزینه کرد برای امور پژوهشی سرمایه گذاری علمی محسوب می‌شود و لازم است انبوه مشکلات دیگر نه به روش‌های سنتی بلکه با دیدگاه علمی و دانشی حل شود و از ساده‌ترین تا پیچیده‌ترین گره‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به دست با کفایت علم و دانش گشوده شود باید بتوان از سرمایه انسانی تحصیلات تکمیلی ارشد و دکتری بهره گرفت.

زمان آن فرارسیده است که با بازنگری در نحوه پذیرش دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی به خاک خوردن پایان نامه‌ها در کتابخانه ها پایان داده شود و تنها نیازهای واقعی و مسائل مبتلا به در حوزه پژوهش‌های دانشگاهی مورد توجه قرار گیرد. در این زمینه پژوهش‌های در مرز دانش نیز از سوی مراکز تحقیقاتی و مراکز کلان تصمیم گیری با نگاه ویژه دنبال شوند.

به تازگی موضوع کاربردی بودن و حل مسئله در پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی مورد توجه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفته است.

دانشجویان دکتری تخصصی بیش از ۴ درصد کل دانشجویان سال گذشته را تشکیل می‌دهند و این به معنی بیش از ۱۰۰ هزار پایان نامه دکتری است که قرار است هر کدام به مسئله‌ای بپردازند.

قاسم عمو عابدینی معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معتقد است باید در ساختار پذیرش دانشجو و روش‌های پذیرش اصلاح انجام شود و فعالیت استادان باید در جهت رفع مشکلات کشور باشد زیرا اگر قرار است تحولی در آموزش عالی کشور اتفاق بیفتد در این مجموعه اتفاق می‌افتد.

معاون آموزشی وزارت علوم اشاره می‌کند پذیرش دانشجوی دکتری و ارشد به دو صورت می‌تواند انجام شود یکی اینکه به صورت حاکمیتی باشد، مانند فناوری‌های خط شکن که لازم است دانشجویان مستعد در این مسیر وارد شده و کادر سازی صورت گیرد.

وی می‌افزاید: یکی مربوط به دانشگاه صنعتی است که باید با صنعت قرارداد بسته شود و عنوان مورد نیاز صنعت در دفترچه پذیرش سازمان سنجش آورده شود. باید برای یک کد، پروژه معرفی شود در این صورت است که دانشجو هم ارتباط با صنعت دارد و هم حقوق خواهد داشت. در طرح تحول باید استاد محوری شکل بگیرد. در حوزه گسترش و برنامه‌ریزی شوراهای تحولی شکل گرفته. این شورا تلاش می‌کند تمام کشور را معطوف به خود کند. باید دانشگاه‌ها مأموریت گرا شوند.

پیش از این منصور کبگانیان قائم مقام ستاد علم و فناوری شورای انقلاب فرهنگی نیز یادآور شده بود که قرار است وزارت علوم آئین نامه مربوط به پذیرش در تحصیلات تکمیلی را اصلاح کند و در این زمینه طرح کنکور پذیرش دانشجویان دکتری تخصصی به ستاد نقشه جامع علمی کشور ارائه می‌شود تا راه حلی جامع در این زمینه پیش بینی شود. چرا که هنوز نوع پذیرش در تحصیلات تکمیلی موجب انتقاد دانشگاه‌های برتر است.

به این ترتیب به نظر می‌رسد تغییر مهم در پذیرش دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در حوزه‌های مهم مسئله محور کلید خورده است.

دکتر عبدالرسول پورعباس رئیس سازمان سنجش آموزش کشور در گفتگو با مهر درباره تغییر مهم در سنجش و پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی گفت: شورای سنجش و پذیرش تحصیلات تکمیلی مرجع اصلی تغییرات است و هر آنچه شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی تصویب کند مبنای کار در پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی خواهد بود.

وی با اشاره به نظرات متفاوتی که در این زمینه ارائه می‌شود، گفت: در این زمینه نظرات افراد باید به صورت مکتوب به شورای سنجش و پذیرش تحصیلات تکمیلی ارائه شود و پس از بررسی در صحن شورای سنجش و پذیرش مطرح می‌شود. اما نکته مهم این است که پس از تصویب اطلاع رسانی می‌شود و زمان اجرای آن را در شورا تعیین می‌کنیم.

وی ادامه داد: این طور نیست که هر تغییری انجام دهیم برای سال آینده رخ دهد. بلکه تغییرات آزمون‌ها باید در فرصت زمانی مناسب اطلاع رسانی شود تا داوطلبان آمادگی آن را داشته باشند.

پورعباس اظهار داشت: تغییرات در سطح آزمون‌های کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی هر زمان که مطرح شود و در نهایت تصویب شود یک سال بعد از آن قابلیت اجرایی خواهد داشت. مصوبه ستاد ملی نقشه جامع علمی کشور در زمینه پذیرش ارشد و دکتری نیز در شورا در حال بررسی است.

وی خاطرنشان کرد: به این ترتیب استادانی که گرنت بیشتری دارند می‌توانند تعداد بیشتری دانشجو داشته باشند و به پروژه‌های ملی کمک کنند. این تغییر در صورت تصویب نهایی در مورد پذیرش دانشجوی کارشناسی ارشد هم به همین شکل رخ می‌دهد.

پورعباس یادآور شد: سامانه نان که به منظور ثبت نیازها و ایده‌ها از سوی وزیر علوم مطرح شده است نیز در مسیر پذیرش دانشجو قرار می‌گیرد. در واقع در این سامانه استاد پروژه‌ها را تعریف می‌کند و بر مبنای آن پروژه‌ها ظرفیت پذیرش دانشجو به استاد داده می‌شود. به طور مثال در یک دانشگاه صنعتی ظرفیت دانشجو به شکل «رشته محل» نخواهد بود و به شکل «رشته – استاد – محل» تعریف می‌شود.

رئیس سازمان سنجش اضافه کرد: به این ترتیب در این تغییر استاد نقش ایجاد ظرفیت برای دانشگاه دارد و پژوهش‌هایی که پیمانکار محور است و قرار است بخشی از یک نیاز کشوری را مرتفع کند در دستور کار قرار می‌گیرد.

رئیس سازمان سنجش درباره توجه به علوم پایه در تعیین ظرفیت پذیرش دانشجو در حوزه تحصیلات تکمیلی نیز اظهار داشت: در بخش علوم پایه یک ظرفیتی داریم که دولت متقاضی آن است و در واقع نیازهای کشور است. اما می‌توان یک ظرفیت بین رشته‌ای تعریف کرد که بخشی از آن یک رشته علوم پایه باشد و بخشی دیگر فنی مهندسی و یا سایر رشته‌ها و در این زمینه شورای سنجش و پذیرش دانشجو می‌تواند با هدایت تحصیلی و همچنین هوشمند سازی فرایند آمار و اطلاعات و همکاری با شورای گسترش دانشگاه‌ها، ظرفیت بین رشته‌ای در علوم پایه را میان دانشگاه‌ها به صورت مناسب توزیع کند.

سامانه نظام ایده‌ها و نیازها با نام اختصاری نان به تازگی از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) رونمایی شده است و هدف از اجرای آن ایجاد نظام ملی نوآوری مبتنی بر ایجاد ارتباط مستقیم بین نیازهای جامعه، صنایع خصوصی دولتی و پژوهشگران، شرکت‌های دانش بنیان و خلاق، پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد خواهد بود.

در این میان علاوه بر کاربردی کردن تحقیقات مراکز علمی با ایجاد بانک اطلاعاتی متمرکز زنجیره پژوهش فناوری و نوآوری تکمیل شده و با هدفمند و نیاز محوری کردن بخش مهمی از فعالیت‌های پژوهشی در جهت رفع نیازها کشور در مسیر توسعه همه جانبه علمی قرار خواهد گرفت.

با نگاهی به سامانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) مشاهده می‌شود که نیازها در رشته‌ها و گرایش‌ها بارگذاری شده و هر پژوهشگر می‌تواند به این نیازها دسترسی پیدا کند و در مقابل نهادها می‌توانند نیازهای خود را اعلام کنند. در این سامانه تحقیقات کاربردی نیازمحور تعریف می‌شوند و با ایجاد عدالت پژوهشی نیازهای جامعه در دسترس دانشجویان، دانش آموختگان و اساتید قرار خواهد گرفت.

همانطور که در شعار سال «تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین» تاکید شده است یکی از مواردی که می‌تواند در مسیر تحقق شعار قرار گیرد نیازمحور بودن پایان نامه‌ها و رساله‌ها است و از این رو تولید نیازمحور و مبتنی بر دانش و ارتباط مؤثر میان صنعت و دانشگاه و جامعه می‌تواند بخش عمده‌ای از این روند را تکمیل کند.

مراحل ثبت ایده در سامانه «نان» شامل انتخاب نیاز، ثبت اطلاعات، تأیید اطلاعات و صدور گواهی است.

فرآیندها و برآیندهای سامانه «نان» شامل موارد زیر است:

– ایجاد طوفان فکری در کمک به حل مسائل کشور و جلوگیری از هدر رفت سرمایه‌ها در اجرای طرح‌های کلان

– ارتباط با ساختار سیستم ثبت اختراعات و بورس ایده

– انجام تحقیقات نیاز محور

– آگاهی، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی نیازهای واردات (گمرک)، صنعت، دولت، جامعه و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها

– افزایش اعتماد صنعت، دولت و جامعه به علم و دانش و ایجاد مطالبه اجتماعی ارتباط با دانشگاه‌ها

– تدوین نظام مند و پویای اولویت‌های تحقیقاتی و ترسیم نقشه جامع نیاز – توانمندی، صنعتی – دانشگاهی کشور

– امکان رؤیت، تحلیل، نقد و بهره گیری ایده – نیازها توسط عموم مردم و پایش و رتبه بندی پژوهشگران

در حال حاضر ۱۷۵۶۰۹۷ ایده، طرح، پیشنهاد و تعداد ۴۸۳۲ نیاز، حمایت، مسأله در سامانه قابل مشاهده است.

بنابراین اگر پژوهشگران، محققان و دانشجویان ایده، طرح و پیشنهاد خاصی برای پژوهش، طراحی، تولید و خدمات مشخصی دارند.، اگر موضوع تحقیقاتی در جهت حل مسائل کلان ملی و اولویت‌های جامعه و صنعت دارند، اگر پیشنهاد خاصی جهت حل علم محور مسائل و آسیب‌های اجتماعی دارند، اگر دستاورد پژوهشی آنها (مقاله، کتاب، اختراع و …) در راستای حل کاربردی نیاز خاصی قرار می‌گیرد، اگر تجربیات اجرایی یا محصول دانش بنیانی برای ارائه در اختیار دارند و اگر نظریه‌های علمی در جهت حل مسائل استراتژیک و اساسی جامعه دارند می‌توانند آن را در سامانه ثبت کنند.

همچنین نهادهای مختلف دولتی و خصوصی اگر نیاز به پژوهش، طراحی، تولید و خدمات خاصی دارند، اگر نیاز به حمایت و سرمایه گذاری از عناوین تحقیقاتی مشخصی دارند، اگر نیاز به حمایت از مسائل کلان ملی، اولویت‌های تحقیقاتی جامعه و صنعت دارند، اگر قصد حمایت از حل علم محور مسائل اجتماعی (آب، محیط زیست، اعتیاد، طلاق و …) دارند، اگر قصد دارند مسأله حل نشده و موضوعات فراگیری را جهت هم اندیشی به اشتراک بگذارند و اگر قصد حمایت و ترویج کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه پردازی دارند می‌توانند از این سامانه بهره بگیرند.

به گزارش مهر، در شرایط فعلی، داوطلبان دکتری با شرکت در آزمون دکتری اگر نمره قبولی کسب کنند، تعداد محدودی از آن‌ها به دانشگاه‌های مربوطه متناسب با نمره قبولی مراجعه می‌کنند و سپس رد یا تأیید می‌شوند. بنابراین درگیر کردن دانشجویان دکتری در نظام حل مسئله نمی‌تواند ساز و کار تعریف شده‌ای داشته باشد اما با تغییر نظام پذیرش دانشجوی دکتری، دانشجویان در فرآیند تولید دانش بنیان قرار می‌گیرند و می‌توانند بعد از فارغ التحصیلی در شرکت‌های دانش بنیان فعالیت کنند.

با توجه به قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور، پذیرش دکتری تخصصی در کشور بر مبنای آموزشی پژوهشی است و طرحواره های دکتری پژوهش محور باید در جهت رفع یکی از مشکلات ملی باشد و به تصویب دستگاه اجرایی ذی ربط رسیده باشد.

نکته مهم در این قانون این است که شورای سنجش و پذیرش دانشجو می‌تواند هر سه سال یکبار نسبت به اضافه کردن معیارهای دیگر و تعدیل حداکثر ۱۰ درصد معیارهای موجود اقدام کند.

زمان اعمال تغییرات کنکور دکتری

زمان اعمال این تغییرات حداقل یک سال پس از اعلام عمومی آن است. به این ترتیب بر اساس این قانون تغییرات نظام پذیرش دانشجوی دکتری باید در زمان مناسب اعلام شود. به نظر می‌رسد با توجه به روند مصوبات این حوزه تغییر نظام پذیرش دانشجوی تحصیلات تکمیلی از سال ۱۴۰۲ اجرایی شود.

آیا نحوه پذیرش دانشجوی دکتری در سال ۱۴۰۲ تغییر کرده است؟

در مهرماه ۱۴۰۱ وزیر علوم از تصویب طرح «استادمحوری» برای استعدادهای درخشان خبر داد و گفت: براین اساس هر استادی می‌تواند دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری استعداد درخشان را به طور مستقیم جذب کند.

برخلاف تصور قبلی، این روش جایگزین پذیرش از طریق آزمون دکتری نشده است؛ یعنی تغییراتی در کنکور دکتری لحاظ نشده و این طرح در کنار کنکور اجرایی خواهد شد.

این طرح برای استعدادهای درخشان در تمام دانشگاه‌های کشور اجرا می‌شود. تمام اعضای هیات‌علمی که به جذب استعدادهای درخشان تمایل‌دارند، می‌توانند از این طرح استفاده‌کنند. این سهمیه مازاد است و جزو سهمیه کنکور به حساب نمی‌آید. هر عضو هیات‌علمی می‌تواند دانشجو در این فرآیند جذب‌کند. 

برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص پذیرش استاد محور دانشجوی دکتری کلیک کنید.

گفتنی است زمان کنکور دکتری ۱۴۰۲ یازدهم اسفندماه اعلام شده است.